Euskadiko Filmategian Tasio zaharberritzeko proiektuari ekin genion iaz. Montxo Armendarizek prozesu osoan parte hartu izanak, Boloniako L’Immagine Ritrovata laborategiaren lanari esker lortutako emaitzaren kalitateak eta zaharberritutako filmak nazioartean lortu zuen oihartzunak bide bat markatu zuten: euskal zinematografiak ere baditu bere klasikoak, proiektu berriak jarri behar dira martxan aro digitalera ekartzeko eta belaunaldi berriei eta munduari ezagutarazteko. Hauek izan dira aurten erakundeen arteko lankidetza-proiektu baterako jarraitu diren ildoak, euskarazko lau film ertain aitzindari zaharberritzeko: Hamaseigarrenean aidanez (Anjel Lertxundi, 1985), Ehun metro (Alfonso Ungría, 1985), Zergatik panpox (Xabier Elorriaga, 1985) eta Oraingoz izen gabe (José Julián Bakedano, 1986). 4Kn egindako zaharberritzeak Euskadiko Filmategiak gidatu ditu, eta EITBk (Euskal Irrati Telebista) -eskubideen jabea- eta Euskadiko Filmategiak finantzatu dituzte, Eusko Jaurlaritzaren babes orokorrarekin. Zaharberritze-prozesuak Bolognako L’Immagine Ritrovata laborategian egin dira berriro, zuzendarien ikuskaritzapean eta oniritziarekin, Euskadiko Filmategian eta Filmoteca Españolan gordetako jatorrizko negatiboetatik abiatuta. Euskal ondare zinematografikoaren kontserbazioak eta balioa emateak herri-proiektua izan behar du, eta konpromiso ekonomikoak eta lankidetza-lanak eskatzen ditu.

Eusko Jaurlaritzak 1985ean bultzatutako proiektuaren helburua euskal eleberri garaikideetan oinarritutako ekoizpen propioko filmak euskaraz filmatzea zen. Ramon Saizarbitoriaren Ehun metro, Anjel Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez eta Arantxa Urretabizkaiaren Zergatik panpox aukeratu zituzten. Irati Filmak ekoiztetxea sortu zen horretarako, eta Jesús Acín funtsezkoa izan zen proiektua aurrera eramateko, nahiz eta Ángel Amigo ere tartean egon hasieran. Anjel Lertxundi euskal eleberri modernoaren berritzaile handienetako bat da. Bere eleberriaren egokitzapena zuzendu zuen Irati Filmak egindako lehen proiektuan. Hamaseigarrenean aidanez filmean, gizonen arteko apustuen mundu obsesiboak protagonismo tragikoa hartzen du, emakumeak eta gizonak biktima diren ingurune itogarri batean. Gainera, berdintasun falta bat ere badago, eleberriak argi islatzen zuen matxismo nagusi bat. Une hartan euskarazko fikziozko filmen eskasia nabarmena zen. Azpimarratu beharra dago, beraz, Anjel Lertxundiren lanaren izaera aitzindaria, merezimenduzkoa erabat. Gainera, 1987an Kareletik filmarekin berriro euskarazko pelikula bat zuzendu zuen. Felipe Barandiaran, Kontxu Odriozola eta Mikel Garmendia izan ziren protagonistak.

Alfonso Ungríak ibilbide aipagarria egin zuen zinema-zuzendari gisa, besteak beste, El hombre oculto (1970) eta Tirarse al monte (1972) filmekin. Euskal zinemara ere hurbildu zen 1983an La conquista de Albania filmarekin, bere familiaren erdia Goierritik dator eta. Gidoia idatzi eta “Ehun metro” pantaila handira eramatea onartu zuen 1985ean, Ramon Saizarbitoriaren eleberria, gure literaturaren ezinbesteko egilea. Francoren diktaduraren garai agonikoan etakide gazte batek Donostiako Alde Zaharrean izandako jazarpena kontatzen du filmak. Ungríaren iritziz, hiriari buruzko filma ere egin nahi zuen, “bere oropel faltsuak, mozorroak, ezkutuko bizioak eta atzeko patioak” soilduz. Aktoreen artean euskal izen handiak zeuden: Patxi Bisquert, Klara Badiola, Ramón Barea, Carlos Zabala, Ramón Aguirre, Joseba Apaolaza, Isidoro Fernández edo Álex Angulo.

Zaharberritutako bi filmak proiektatzea eta zuzendariei Euskadiko Filmategiaren saria ematea une garrantzitsua izango da euskal zinemarentzat Zinemaldiaren 73. edizio honetan.

Joxean Fernández