8.000 kilometro daude Nepal eta Espainiaren artean. Distantzia horrek, besteak beste, desberdintasun kulturalak edo gastronomikoak azaltzen ditu. Baina badira sentimendu edo kezka globalak. Horregatik, beharbada, Zinemaldiko ikusleek ez dute inolako arazorik izango Tribeny Rai (India, 1991) zinemagilearen lehen lanarekin enpatizatzeko.

Chhora jastai/Shape of Momo filmean, hainbat dilema hausnartzen ditugu: dilema modernoaren eta tradizionalaren artean, hiriko edo herriko bizimodua aukeratzearen artean, independizatu nahi izatearen eta zure familiaren ondoan egon nahi izatearen artean edo zure lorpenengatik nabarmendu eta genero-roletatik ihes egitearen artean.

Bishnu Himalayako bere herrira itzultzen da hirian zeukan lana utzi ondoren. Han, ia aldatu ez den eta aldatzeari uko egiten dion bizitza bat aurkitzen du. Bishnuk familiaren agintea hartu nahi du, baina laster konturatzen da hirian ikasitakoak ez duela herrian balio. Bishnuk independentea izan nahi du, baina gizon “egoki” batekin ezkontzeko tradizioak jarraitzen dio. Bishnu tradiziora egokitzearen edo bere independentzia aldarrikatzearen arteko barne borroka etengabean dago.

Film hau ulertzeko, interesgarria da bere bi izenburuak aztertzea, nepaleraz Chhora Jastai eta ingelesez Shape of Momo. Chhora jastai hitzak “seme bat bezala” esan nahi du. “Emakume batek lorpen pertsonal bat lortzen duen bakoitzean, Indiako gizartean oso normalizatuta dago zorionak ematea seme batek bezala jokatu dutela esanez. Zerbait ona lortzen bada, mutilen gauzak dira; huts egiten bada, neskaren gauzak dira”, zinemagileak azaldu du. Filmean, Bishnuk emakume izateko eskubidea aldarrikatzeko eta emakume izanda bere helburuak lortzeko duen borroka ikus daiteke, gizonezkoen arteko konparaziorik gabe.

Bestalde, Shape of Momo izenburuak Nepalgo sukaldaritza tradizionaleko momo edo dumpling-ak aipatzen ditu. “Gure gizartean ez du axola emakume batek zenbat irabazten duen, bere balioa sukaldean egiten duen lanarekin neurtzen da”, dio Raik. Bishnurekin ikusten dugu hori. Nahiz eta hirian lan egin eta ekonomikoki independentea izan, filmean zehar ikusten dugu haren familia eta gertuko zirkulua etengabe bere momoen forma txarrari buruz hitz egiten ari direla, lorpen profesionalak baloratu gabe. “Momoen formak zure balioa nola definitzen duen erakusten duen metafora bat da”, gehitu du.

Filma ideia pertsonaletik abiatzen da: Bishnu Rairen oihartzuna da. Zinegileak bere azalean bizi izan du herrira itzultzearen talka hori, hirian lan egin ondoren. Hiru belaunaldi elkarrekin bizi dira pantailan —ama, arreba, Bishnu—, eta bakoitzak talka horren jarrera ezberdina irudikatzen du. Amak tradizioa irudikatzen du. Bishnuk modernitatea, aurrerabidea irudikatzen ditu. Ahizpa bi munduen arteko zubia da: bizitza modernoa nahi du, baina bere amarena bezalako bizitzan eroso dago. Raik aitortzen du gidoia idatzi zuenean bere istorioa gaitzespen edo kritika gutun bihurtzeko tentazioa izan zuela. Baina bere gidoigileak, Kislay Kislayk, distantzia eta objektibotasuna ekarri zituen, eta horrek lagundu zuen emakume horiek pantailan zuri-beltzean bakarrik ez agertzeko: biktimak edo errebeldeak; baizik eta izaki osoak bezala, beren indargune eta ahuleziekin.

Iratxe Martínez