Garai bateko zuri-beltzezko argazkietan izoztua gelditu den abeslari gaztea. Kapsulatua. Enkuadre baten barruan harrapatua, haren ahotsa diskoetan bezala. 

Ahaztuta, nonbait, ikuspuntua hautatu egiten dela. Ahaztuta, abeslaria izateaz gain, euskal kulturaren transmisioan ezinbesteko erreferentea ere badela Lurdes Iriondo. Transmisioarentzat haurrak ezinbesteko zirela ulertu zuen, eta haientzat idatzi zituen liburuak eta antzerkiak.

Jesus Mari Lazkano artistaren marrazkietan oinarritutako animaziozko film laburra. Chamonixeko Mer de Glace glaziarrean eraldaketa irudikatzen du. Hitzaurean Caspar Friedrichek 1824an gai horri buruz egindako margolan baten galera kontatzen digu: 1945eko maiatzean naziek Berlinetik etsi-etsian ihes egin zutenean desagertu zen margolana. Zoom out fisiko batekin jarraitzen du, galaxiaren kanpoalderako bidaia, denboran atzera egiteko erabilia azken glaziaziora arte (duela 2 milioi urte).

Mikel Erentxunen 40 urteko ibilbide musikala, bete dituen 60 urteak eta bere bikotekidearekin emandako 25 urteak aitzakia hutsa dira Estatuko panorama musikalean eragin handiena duten artistetako baten bizitza eta historia kontatzeko. Artistaren ibilbide profesionalaren eta bizitza pertsonalaren artean nabigatzea da film honen funtsa. Heriotzari eta, batez ere, denboraren iragaiteari dion beldurra onartzearen eraginez, Mikelek erabaki garrantzitsuak hartu behar izan ditu bere bizitzan.

Arg(h)itzen dokumentalak Sakanan 1966tik 2011ra bitartean tortura pairatu zuten 30 lagunen lekukotzak biltzen ditu, kontakizun zorrotz eta dinamiko baten bidez. Tortura zer den eta nola gainditu daitekeen erakusteaz gain, adituen bidez Estatuaren inpunitate-egiturak azaleratzen ditu. Auzolan erraldoi baten emaitza da, torturaren egia argitara ateratzeko eta inork inoiz gehiago halakorik pairatu ez dezan lortzeko bidea marrazteko.

Bizitzak zentzu guztia galtzen du Nicolasentzat (Henry Golding) Daniela neska-laguna (Beatrice Grannò) galtzen duenean. Bere ametsak kontrolatzea ahalbidetuko dion entsegu kliniko batean parte hartzeko aukera emango diote eta onartu egingo du, suspertu nahian. Orain Nicolasek Danielarekin amets egin dezake gauero eta bere harremanari ekin, inoiz baino idilikoagoa izanik. Ametsetan bada ere. Eta horietan betiko galtzera arriskatuz.

Zinema-zuzendari ausarta, enfant terriblea hasieran, zentsuraren aurkako borrokalaria, beti adierazpen-askatasunaren mugak bilatuz, trantsizioaren alderik ilunenaren kronista, drogazaletasunaren infernuetan eroriko zen, eta hamarkada batetik gora ahaztua eta batzuetan arbuiatua izango, baina ostrazismotik irtetea lortuko zuen berriro zinema egiteko, inoiz ahaztu ezin izan zuen adikzioa izanik.

Faisaien uhartea munduko jabekidetza txikiena da. Urtearen erdia Espainiako Estatuari dagokio eta beste erdia Estatu Frantsesari. Bidasoa ibaiaren –bi estatuak banatzen dituen muga naturalaren– erdian azaleratzen da. Laida eta Sambou, bertako bikote bat, irlaren aurrean dabiltza pasieran. Bi pertsona ikusiko dituzte ibaia igerian zeharkatzen, beste aldera iristen saiatzeko. Egun batzuk geroago, hilotz bat agertuko da uhartearen subiranotasun-trukearen aldi berean. Nork hartuko du bere gain?

Gregorio Ordóñez, el asesinato que despertó la rebelión contra ETA dokumentala PPko zinegotzi eta Donostiako alkateordearen hilketa gogorarazten du hilketa horren 30. urteurrenean. Ekoizpenak zinegotzia hil zuen atentatuaren inguruabarrak, Euskadik –eta Donostiak, bereziki– 1995ean bizitako testuingurua eta erailketa haren ondoren bizi izandakoa errepasatzen ditu.

Ordura arte ikusi gabeko zinta batzuk aurkitu ondoren, Juan Carlos Pérezek –Itoiz talde ikonikoaren liderrak– unerik gorenean taldea desegiteari buruz hausnartuko du, poperanzko estilo-aldaketaren ondoren (gaur egun ukatzen jarraitzen du aldaketa hori). Horrela, Juan Carlosek taldearen muinerako bidaia katartikoa hasiko du, 70eko hamarkadan hasi zirenetik Mutrikuko rock-talde progresibo gisa; iraganarekin adiskidetzeko balioko dio hori gogoratzeak.

Bilbo, abuztuan. Jone (20) aitarekin eta Marta ahizpa txikiarekin bizi da. Aitak lana utzi behar izan du bere parkinsonaren ondorioengatik. Aldi berean, Bilboko Aste Nagusiko jaiak hasten dira, eta Jone lehen aldiz maiteminduko da orduan. Uda horretan, Olgarekin –maite duen neskarekin– bizi duen hilezkortasun-sentsazioaren eta aitaren gaixotasunaren ondorioz bakarrik geratzeko beldurraren artean biziko da Jone.

80ko hamarkadaren amaierako Bilboko langile-aldirietan, gimnastika erritmikoko haur-ekipo bat Berlinen egingo den txapelketa batean parte hartzeko prestatzen ari da. Amek ezin dietenez alabei lagundu, aitek joan beharko dute, baina ez dirudite oso interesatuak bidaian, kirol horretan, ezta euren alabetan ere. Bidaia luzea izango da eta, Berlingo harresia erori bitartean, aita izateko modu berri bat ezagutuko dute.

Pello Mari Otaño poeta eta bertsolariak zerbitzu militarra egin nahi ez zuelako egin zuen ihes Argentinara lehenengoz. 33 urterekin gaixotu eta Gipuzkoara itzuli zen. Madalen Alberdi ezagutu, ezkondu eta Donostian finkatu ziren. Hainbat literatur lehiaketatan parte hartu eta bere konposizio poetikoengatik nabarmendu zen. Ezin zuenez bere familia eta izaera politikoa –liberal errepublikano eta foruzalea– mantendu, Argentinara itzuli zen azken aldiz emaztearekin eta hiru seme-alabekin.

El impostor eleberria irakurri ostean, Unai Eguía irakasleak ikerketa bat jartzen du abian, nazien eremutara deportatutako errepublikano katalan Enric Monerrekin zer gertatu zen argitzeko asmoz. Aldi berean, Gestapok erbestean harrapatutako Anjel Lekuona osaba ikertzen ari da Antón Gandarias. Haien bideak gurutzatu eta beren ikerketek Pragara eramango dituzte. Bertan, nazismoaren 2.000 biktimen errautsak salbatzeko euren bizitzak arriskuan jarri zituzten František Suchý eta bere semearen istorio harrigarria deskubrituko dute.

Los domingos filmak Ainararen istorioa kontatzen digu, 17 urteko gazte idealista eta apartekoa, unibertsitateko zein karrera ikasiko duen erabaki behar duena. Hori espero du bere familiak, behintzat. Alabaina, gazteak adieraziko du Jainkoarengandik gero eta hurbilago sentitzen dela eta klausurako moja bilakatzea planteatzen duela. Albisteak ustekabean harrapatuko du familia osoa, amildegi bat sortuko da eta proba erabakigarri bati aurre egin beharko diote.

Antonio eta Estrella neba-arrebak dira. Haien aita urpekaria zen. Bizitza osoa daramate itsasoan. Antonio el Tigre da, urpekari garaiezina, segundo gutxien buruan bizia jokoan jartzen duzunean eta hori egunero egiten duzunean hor behean denek nahi duten kidea. Estrellak nebari laguntzen dio lan egiten duten gabarran. Berak mantentzen du lurrari lotuta. Uretatik kanpo, Antonio desastre hutsa da. Beti orainaldian pentsatzen bizi izan da, inoiz ez etorkizunean, eta bere egoera ekonomikoa korapilatsua da. Antoniok istripua izan du, eta esan diote bere urpean igari egiteko egunak laster amaituko direla. Etorkizuna ilun eta korapilatsu datorkie. Alabaina, baliteke goera hori aldatzea petroleo-ontzi baten kroskoan ezkutatuta kontrabandoko kokaina topatuko baitute. Antoniok ez du beste aukerarik ikusten, arreba Estrellak ez du argi ikusten. Beti bezala.

Bikotearekin hautsi ondoren, Vicente (76) gustuko duen bizimodua darama Maspalomasen: eguzkia, parranda eta gozamena dira bere eguneroko jardunak. Baina istripu batek Donostiara itzultzera behartuko du eta han aspaldi abandonatu zuen alabarekin elkartu beharko du. Vicentek zahar-etxe batean bizi beharko du eta bertan armairura itzultzera bultzatua sentituko da, konpondutzat zuen bere buruaren alde bat ezkutatuz. Egoera berri horretan, galdera bat nagusituko da: garaiz al dago Vicente besteekin –eta bere buruarekin– bakeak egiteko?

Un fantasma en la batalla ETAren aurkako ezkutuko operazio handienean dago inspiratuta, Espainian terrorismoaren aurkako borrokaren mugarri izan zena. 90eko eta 2000ko hamarkadetako testuinguru historiko, politiko eta sozialean oinarritua, filmak Amaia guardia zibil gaztearen istorioa kontatzen digu. Amaiak hamarkada batetik gora eman du talde terroristaren barnean ezkutuko agente gisa lanean, taldeak Frantzia hegoaldean ezkutatuta zituen zuloak lokalizatzen.

Euskadi 1937. Karmele eta haren familia Frantzian erbesteratzen dira, gerraren ondorioz etxetik kanporatuak izan ondoren. Han, Karmelek erbesteko euskal enbaxada kulturalaren proposamena jasotzen du, dantza- eta musika-ikuskizunen bitartez gerraren kontra borrokatzeko. Bertan, Txomin ezagutzen du, tronpeta-jole profesional bat, eta harekin maitemintzen da. Denboraldi batean Venezuelan bizi ondoren, bikotea etxera bueltatzen da, kendu zieten guztia berreskuratzeko esperantzarekin.

Nerea Garcia bolada txarra pasatzen ari da eta ez da bere Bilboko etxetik apenas ateratzen. Lau urte igaro dira Ertzaintzatik kanporatu zutenetik. Erritualen batean hildako emakume baten gorpua agertzen denean, bere nagusi ohiak ikerketarekin laguntzeko eskatu dio. Nereak susmatzen ez duena da, iraganeko eta orainaldiko mamuek hiriko estoldetara jaistera behartuko dutela, non ezer eta inor ez diren diruditenak.

Ur-kontagailuen fabrika bateko langileak batzartu egin dira azkenean aurrera egingo ez duen greba bat eztabaidatzeko. Desengainatuta, inkonformistenek eremu intimoagoetara bideratuko dituzte errotiko transformaziorako dituzten nahiak. Batzuek fabrika utzi eta mendietako komunitate isolatu batean integratuko dira, non dozenaka gaztek bilaketa bizia egingo duten esperientzia katartiko partekatuen medioz.

80ko hamarkadaren hasieran, Txileko basamortuan, hamaika urteko Lidia meatze-herri desatsegin eta hautseztatu baten ertzera bultzaturiko familia queer maitagarri batean bizi da. Zabaltzen ari den gaixotasun misteriotsu baten errua egozten zaie, begirada bakar baten bidez transmititzen omen dena, gizon bat beste gizon batekin maitemintzen denean. Western moderno honetan, Lidia mendeku bila dabil, biolentziari, beldurrari eta gorrotoari aurre eginez, eta familia du babesleku bakarra borroka horretan, non maitasuna den benetako arriskua, beharbada.

Arrebato (1980) zinema espainiarraren kultuzko film handia da gaur egun, eta Iván Zulueta, haren zuzendaria, zinemagile madarikatua. Arrebato izan zen movida delakoaren amaiera aurreratu zuen filma, pelikula ilun eta gordina, estuki lotutako historia eta barne-historia izanik. Arrebatok zinemagilearen beraren bizitzaren aieru gisa balio du. Bere filmetako protagonistek bezala, drogek eta zinemak liluratuta amaituko zuen Zuluetak, desagertzeraino.

Aliciaren koadernaketa-ikasleak dira Maite, Unai eta Merche. Tailer berean orriak moztu, josi eta itsatsi egiten dituzte, liburuen bizitza luzatzeko. Bakoitzak bere liburuan lan egiten duen bitartean, bizitzaz, doluaz eta horien aldakuntzez solasean aritzen dira.

Gatz-mendiz inguratutako spa batean, bisitariak erlaxatu eta eguzkitan etzaten dira, gazkinek eguzkitan kristal distiratsuak jasotzen dituzten bitartean. Haurrak helduengandik urrun dabiltza korrika, eta emakume bat paisaia hartan dabil noraezean, errealitatetik at, nahastuta. Ilunabarrean, lekua eraldatu egiten da, handik igarotzen direnen nahiek moldatuta.

Egun batean, Tetsuro Maeda ”Tetsu” bere etxetik irten (Anboto mendiaren magalean), Atxondoko ibarreko basoak zeharkatu eta bere jatetxe Txispara iristen da. Lanean ari dela, bere bizitza gogoratzen du, duela 40 urte Tokion jaio zenetik, gaur arte, bere jatetxeak Michelin izar bat duela. Euskaldunentzat mitikoa den Anboto mendiko usain eta zaporeez inguratua, Tetsuk bere platerak gogoratu eta forma eta kolorea ematen die, gailurretik ikusten den paisaia liluragarria dasta dezaten jankideek.

Violeta zuzendari gaztea da, noiz edo noiz lagun talde batekin film porno, safiko eta gozagarri bat egin zuena; oraingoan, porno mainstreama zuzentzeko kontratatu dute. Generoen –nola zinematografikoen hala sexuatuen– sistemei buruz dituen ideiek ez diote uzten filmazioa aurrera eramaten. Buenos Aires australetik São Paulo berora abiatuko da bere lagun aktoreekin, eta kontakizunaren forma berriak aurkituko ditu ibilbidean. Ezerk ez du asebeteko harik eta ozeano Atlantikoan igerian uharte bat aurkitu arte.

Octavio eta Adela ondoko bi herritan jaio ziren II. Errepublika aldarrikatu zen egunsenti berean. Horrela, lehenengo egun hartatik, protagonisten bizitzak "8" forman lotuta igaroko dira, jakin gabe, euren bizitzako 90 urteko 8 une erabakigarritan. Bitartean, sakonean, bizitzea tokatu zaien Espainiako historiak aurrera egiten du. Bien patuak –bananduak baina elkartuak, aurrez aurre– elkarrengana erakartzen hasiko dira apurka-apurka, azkenean biziko duten maitasun-istorioa berantiar baina merezitakoan erabat elkartu arte.

Urteak eman ondoren ezker abertzaleko giroetan sartuta ETA talde terroristaren jarraitzailea izango balitz bezala, polizia-agente batek nahi zuena lortuko du: ETA berekin jarriko da harremanetan. Bere pisuan hainbat atentatu prestatzeko helburua duten bi etakide hartzea behar dute. Hortik aurrera, bere bizitzako misiorik gogorrena hasiko da: nagusiei informazioa emanez joatea, bi terroristarekin bizi bitartean, kontuan izanik zalantzarik gabe erailko dutela protagonista susmatuz gero.

Benetako gertakarietan oinarrituta, Miss Carbón pasioari eta generoez ulertzen ez dituzten ametsei buruzko gainditze-istorio bat da. Carlitak emakumezko lehen meatzaria izatea lortu zuen emakumeek eskualdeko diru-iturri nagusira –ikatz-meategira– sartzea debekatuta zuten herri batean. Sineskeria baten arabera, emakumeak eraispen-arriskua zekarten eurekin, eta meatzaritza-lana gizonei zegokion esklusiboki.

Amodio-istorio bat berritzen da Nosotrosen, amaieratik hasita. Ángela eta Antonio, beste asko bezala, maitemindu, ilusioz bizi, haurrak izan, amore ez emateko ahaleginak egin eta hainbat aldiz erori ziren. Maitasuna amaitzean, galderak sortzen dira: Non okertu zitzaigun dena? Nola amaitu dugu horrela? Harremanaren argi eta itzaletan zeharreko bidaia batean, Ángela eta Antonio denboraren iragatearen, desiraren interferentzien eta maitasunaren idealizazioaren aurka borrokatzen dira.

Telebista-film gisa sortu bazen ere, Go!azen telesailak 12 denboraldi beteko ditu. Horietako bakoitzean Euskal Herrian ekoitziako lehen telesail musikalak uda berri bat erakutsiko du Basakabiko kanpamentuan, nola iraganeko hala gaurko abesti ezagunen bertsioen bidez. Aurtengoa umorez eta abenturaz beteriko denboraldia izango da berriro.

Heidik zauritutako katamotz bat aurkitzen duenean mendian, misio ausart bati ekingo dio bere lagun Peterrekin, animalia haren familiarengana eramateko, natura eta bere etxea arriskuan jartzen dituen enpresaburu gupidagabe baten aurka.

Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasiera. Uda. Goizeko zortziak dira. Ion, ETAko militante bat, korrika doa, etsi-etsian, Donostiako Alde Zaharrean barrena; atzetik segika du polizia. Hiria esnatzen ari da, eta normaltasunez ekin dio egunari. Ihesi doan bitartean, Ionek bere bizitzaren historia ere aztertzen du. Eskolan bere nortasunari uko egiteko eskatzen zioten. Oroitzapen horiek aitaren begiradarekin eta Madeleineren gorpuzkerarekin txandakatzen dira.

Apustuzale amorratua da Domingo. Apustu-artekaria da traineru-estropadetan, pilotalekuetan eta askotariko probak egiten dituzten plazetan. Baina obsesioa ere bada, eta arrisku asko hartzen ditu, beti Kornelio koldar eta zinikoa lagun duela. Domingoren emazte Martzelinaren bakardadeak jartzen du kontrapuntua istorio honetan, non ezbeharra edozein unetan lehertuko dela dirudien. 

Manuel lasai bizi da Ramón anaiarekin, baina prostituta bat agertzen da, eta dena aldatzen du. Estherrek tentsioak eta gatazkak sorrarazten ditu anaien artean, eta amaiera zoritxarrekoa da. Filmak landa-inguruneko familia-harremanak eta emozio erreprimituak aztertzen ditu.

Arantxa Urretabizkaiaren eleberri izenkidean oinarrituta dago filma, eta seme bat duen hogeita hamar urteko emakume ezkondu baten bizimodua kontatzen du. Protagonistak hausnar egiten du: zergatik utziko zuen senarrak, Txemak, bakarrik semearekin? Barne-bakarrizketen bitartez, hainbat gai aztertzen ditu; besteak beste, amatasuna, bakardadea eta 70eko hamarkadaren amaierako euskal gizartean nagusitzen zen eguneroko bizitza. 

II. Mundu Gerran, Kazakhstango estepa hotzak Spassk99 hartu zuen, SESBek herriaren etsaiak pilatzeko usatzen zuen gulag sobietar bat. Halako etsaien artean zeuden espainiarren bi bandoak: batetik, SESBek prestatutako soldadu errepublikarrak, Espainiako gerra amaitu zenean Errusiatik irten nahi izateagatik zigortuak izan zirenak; eta bestetik, Dibisio Urdineko boluntarioak, Leningraden naziekin batera borrokatu ondoren harrapatuak izan zirenak. Etsai naturalak, ideologiak alde batera utzi eta bat egin beharko dutenak.

Gipuzkoako arima eta sustraietarako bidaia harrigarria, Gipuzkoako kostaldeari zerutik begiratzen diona, herri eta hirietako paraje natural ikusgarrienak, historia eta ohiturak erakutsiko dituena. Dokumentalak Fernando Velazquezen jatorrizko musika dauka eta bertan parte hartu dute, kolaboratzaile gisa, Toti Martínez de Lezea, Juanma Cembellín eta Santi Yanizek. Euskal Herria Hegan dokumental sortako lehen tala (guztira bederatzi izango dira).